از زمان قیدم انواع میوه ها به صورت خود رو یا کاشتن نهال و پیوند کردن در گوکه به دست می آمد .مانند سیب ترش و شیرین وهندوانه و خربزه و آشتالو و به و انجیروکنوس(ازگیل)و...اما میوه ای که تقریبا فراوان بود و در شب چره ها از ان استفاده می شد گلابی وحشی معروف به خوج بود که به صورت خام و پخته استفاده می گردید که بهترین نوع آن به (اودار خوج)خوج آبدار و همچنین نوع کوچک و ریزبه (اربو)معرف بود که از آن دوشاب (دوشو)نیز می گرفتند.
در تصویر بالا و پایین دو نوع خوج دیده می شود.
اربو برای خوردن و پختن دوشو
کمار
یکی ازمیوه ها ی وحشی که به رنگ سیاه و ریز اما خوشمز بود به نام کمار بود .که در فصل پاییز می رسید.
معمولاً کمار ( زالزالک وحشی )» در مناطق جنگلی ایران به خصوص در شمال به وفور وجود دارد ، و بسته به رنگ میوه «سرخ ولیک» و «سیاه ولیک» نامید‌ه میشود.
ولی نام محلی آن در هر یک از مناطق کشور متفاوت است از جمله در لاهیجان «کُمار»، در رامسر و شهسوار «کِجیل»، در دیلمان و رودسر «مارِخْ»، در گرگان و بعضی نقاط بختیاری «ولک، بلک و ولیک»، در شهسوار «کُتْ کُتی»، در اطراف تهران و همد‌ان و اصفهان «گوچ»، در خلخال و آذربایجان «گیچ ـ یِمیشان»، در باختران و همد‌ان و پشتکوه «گِویچ»، در سرد‌شت «گیویژ، گوژ و گویشک»، در فارس «کیالک» و در ارسباران «آت‌گُتی» نامید‌ه میشود. به گونه‌هایی که دارای میوة سیاه هستند، در آستارا و گرگان رود «قره گیله»، در شفارود «سیاه‌لله» در اطراف رشت «سیاه کوتی و سیاه کوتیل»، در طالش «مون‌برو»، در شهسوار «سیاه کوت کوتی»، در د‌رة کتول «سیاه ولیک»، در نواحی ترک زبان منجیل، رامیان، قزوین و خراسان «یمیشان» گفته میشود.
به گونه‌هایی که دارای میوة سرخ رنگ هستند، در نور «شال‌ولیک»، در کتول «سرخ ولیک»، در گرگان رود «کمبر»، در شفارود «سرالالا»، در اطراف رشت «سگ‌کامپوره»، در شهسوار «ولیک» و در سرد‌شت «گوژسوره» گفته میشود.ولیک ( زالزالک وحشی ) در کتاب‌های طب سنتی «خفچه» و «زعرورالاد‌ویه» و در بعضی کتاب‌ها هم «تفاح‌بری» نام برد‌ه شده است.
به انگلیسی Maytree، Thornapple tree ، White thorn و Haw thorn گفته میشود. درختچهای است از خانواد‌ة Rosaceae از جنس Crataegus. ترکیبات شیمیایی : از نظر ترکیبات شیمیایی طبق گزارش علمی که در (G.I.M.P) آمد‌ه است در گونة Crataegus Oxyacantha مواد زیر مشخص شده است: اکسالیک اسید و در ساقه‌ها و جست‌های جوان و سبز ولیک ( زالزالک وحشی ) HCN گلوکوزید و ماد‌ة عامل تلخ به نام کراتگین که مشابه اسکولین است.
عصارة شاخه‌های جوان ولیک ( زالزالک وحشی )، عمل فلج‌کنند‌ه روی مرکز تنفسی دارد و در مورد قلب پستاند‌اران اثر سمی دارد.
یکی دیگر از میوه های وحشی به رنگ قرمز بو که به" کلکا دانه"می گفتند و خاصیت گیاهی داشت .
نام علمی:
Smilax excelsa L. 1758
نام انگلیسی:
Rough bindweed, prickly ivy, bindweed
نامهای دیگر: اَزمَلَکی (لاهیجان، تنکابن، رودسر)، شِنگیله (آستارا)، کُفُله‌بُر (کرگانرود)، والی‌گیلی (بندر‌انزلی)، تَمیس، کامپوره (اطراف رشت)، سِکلیم (نور، کجور، آمل)، بالیکا (دُرفَک)، لَم (بهشهر)، مِلاش (ساری)، وِرگِلام (میان‌دره)، تِلی (چالوس)، شات‌دانه (دیلمان)، کُلکادانه (بعضی مناطق گیلان).
کلکا دانه درختچهای تک‌لپه‌ای و پیچنده با ساقه‌های خاردار و بومی جنگل‌های ایران و قفقاز است. این گونه در تمام جنگل‌های شمال تا میان‌بند وجود دارد و اغلب، جنگل‌های مخروبه را اشغال می‌کند و از درختان بالا می‌رود. پیچیدن کلکادانه به دور یقه و ساقه و شاخه? درختان جوان ممکن است باعث ضعیف‌شدگی یا از بین رفتن گیاه شود. این درختچه دارای دانه‌های سرخ‌رنگ زیباست و جنگل‌نشینان شمال آن را مخلوط با سقز مصرف میکنند.
چوچاق
چوچاق یا زولنگ از جمله گیاهان دارویی با پتاسیل های ناشناخته است که رو به فراموشی است این گیاه دارای مصارف متعددی همچون سبزی کاری، گل کاری و دارویی و از جمله مصارف دارویی این گونه ، مسکن درد، اشتها آور و خاصیت آنتی اکسیدانی است. محققان به تازگی دریافتند که از گیاه زولنگ می توان برای کاهش آهن خون در بیماران تالاسمی هم استفاده کرد.
نام علمی زولنگ eryngium campestre و نام فارسی آن شش شاخ است. در مازندران به آن زولنگ معنی قسم اخیر قرصعنه به، در شهسوار ششاک و رامسر شوشاخ (در واقع شش شاخ) و در گیلان آن را چوچاق و یا انارچوقاق می گویند. اعراب آن را قرصعنه مسدس می نامند. در داروسازی سنتی ایران به بسیاری از خارهای دارویی که تعداد آن ها از ده گونه بیشتر است، قرصعنه گویند، ولی در اصل منظور همان زولنگ می باشد. گیاه زولنگ خاردار و از تیره چتریان است، زولنگ گیاهی است چندساله که اغلب به رنگ آبی آسمانی، با پراکندگی در شمال ایران در مناطق جلگه ای از رامسر تا گلوگاه و ارتفاعات میانی البرز در شیب های شمالی قابل رویش است. زولنگ بومی نواحی شمال ایران می باشد.
عمده ترکیبات موجود در زولنگ شامل اسانس‌های مختلفی مانند لیمونن ، آلفا پی نن و اسید فولیک است ، همچنین ریشه گیاه دارای تانن ، قند ساکارز و اسانس زولنگ با بویی مطبوع حدود 88 درصد است.
این گیاه آرامش‌بخش اعصاب ، محرک قوای جنسی ، بهبود بواسیر ، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و رفع التهابات ، تسکین دهنده دل درد و ریشه آن نیز برای تحلیل ورم‌ها مفید است.
قسمت های هوایی گیاه را هنگامی که تر و تازه است می توان پخت و بهترین سبزی خورشتی است. تمام قسمت های گیاه پیشاب آور و ملین بوده، اشتها و شهوت را افزایش می دهد. به دلیل داشتن اسید فولیک خون ساز است، پادزهر سموم، جوشانده آن مسکن درد پهلو، جوشانده بیخ آن همراه شکر بادشکن و جهت از بین بردن نفخ و درد پهلو مفید است. ادرار، شیر و عرق را افزایش می دهد، سنگ کلیه و مثانه را از بین می برد. مربای بیخ تازه آن خوشبو کننده دهان و محرک باه است. عصاره بیخ آن برای عقب افتادگی عادت ماهیانه مفید است، پماد بیخ آن با آرد جو و برگ کاسنی نرم کننده ورم های سخت می باشد.
این سبزی معطر به ویژه در سبزی پلو با ماهی البته بیش تر با سنجرغ (انارجیجه در رویان و گیلان ) ، سبزی دل پر ماهی همراه با گردو، کوکو سبزی، سبزی مخصوص پرورده کردن زیتون و مانند آن مورد استفاده قرار می گیرد.
خواص دارویی و درمانی گیاه زولنگ(چوچاق)
عبارتند از : این گیاه آرامش‌بخش اعصاب ، محرک قوای جنسی ، بهبود بواسیر ، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و رفع التهابات ، تسکین دهنده دل درد و ریشه آن نیز برای تحلیل ورم‌ها مفید است.
گرزنه(گزنه)
زیر پوست خشن این گیاه خواص پزشکی فوق‌العاده‌ای نهفته است: این گیاه باعث تصفیه‌ی خون، بهبود بیماری تب یونجه، پروستات، زیبایی و تقویت موها میشود.
خدا نکند که گزنه با پوست تماس پیدا کند. در این صورت با بی‌رحمی تمام باعث خارش آن میشود. اما اگر به درستی از آن استفاده کنید ورق برمی‌گردد و این گیاه خشن میشود بهترین دوست سلامتی شما. با ما همراه باشید تا شما را با گوشه‌ای از خواص گزنه آشنا کنیم.
. از آنجایی که این گیاه ظاهر خشنی دارد و لمس آن باعث خارش و سوزش پوست میشود تقریباً شناسایی آن ساده است. یونانی‌ها و رومی‌های باستان از این گیاه برای درمان بیماری‌ها و ناخوشی‌های فصل سرما، آرتریت و برای رشد سریع‌تر موهایشان استفاده می‌کردند. لازم است که در روزگار ما نیز هر چه بیشتر با خواص گزنه و گیاهان دیگر آشنا شویم و از آن‌ها استفاده کنیم.
برای پیشگیری
همیشه پیشگیری بهتر از درمان است.
برای پیشگیری از بیماری‌هایی مانند بیماری‌های ویروسی، حفظ انرژی و دوری از خستگی بهتر است روزانه یک فنجان دم کرده‌ی این گیاه را میل کنید..
برای این کار یک قاشق غذاخوری برگ گزنه را با 250 میلی لیتر آب جوش دم کرده و میل کنید برای درمان نوشیدن روزانه 4 تا 5 فنجان دم کرده‌ی گزنه برای بیماری‌هایی مانند نقرس، روماتیسم، آرتریت و سیاتیک مفید است.
شوند
برای تسکین و ارام کردن درد و سوزش گرزنه از گیاه شوند(نام فارسی=اقطی(aghti) یا پلهم)(نام لاتین=sambusus ebolus)باید استفاده کرد.به نحوی که باید مایع میان بافتی شوند را به محل گزش مالید.در هنگام مالیدن شوند بر روی محل گزش گرزنه شعری خوانده میشود که عبارتست از:
گرزنه ماری بمیری شوندماری نمیری
(ماری به معنی مادر)
بنفشه
گیاهی است از تیره بنفشه علفی و کوچک قد و در غالب نواحی ایران و بیشتر در نواحی کوهستانی و مرطوب و کم آفتاب می روید. گل ها و برگهای این گیاه دارای آلکالوئیدی به نام ویولین همراه با مقداری اسید سالیسیک و مقداری اسانس و مواد داروئی دیگر است. به گزارش مجله پزشکی دکتر سلام، این گیاه در نواحی غربی ایران در اولین روزهای بهار گل می دهد و گل آن آبی مایل به بنفش است. گل ها و برگهای آن مصرف داروئی دارد.
مزاج آن سرد و تر بوده و گیاهی است ملین، مسهل صفرا، خلط آور، تب بر و ضد کم خوابی. چنانچه از پودر خشک کرده گلهای آن مقدار یک مثقال خورده شود اثر مسهلی دارد اما مقدار دم کرده آن دو مثقال است که معمولاً با داروهای دیگر و یا به تنهایی خورده می شود. در ناراحتی هایی نظیر سرماخوردگی، سینه پهلو، آنفلوآنزا و تبهای گرم مزاج دیگری مانند تب گلودرد، ذات الجنب، ذات الریه، زکام های گرم مزاج و خشونت شش ها می توان گل بنفشه را با تخم کاهو و تخم خشخاش و بارهنگ از هرکدام دو مثقال گرفته و دم کرده و آب صاف کرده آنرا میل نمود. برای دفع صفرا بنفشه را با آلوی زرد جوشانده و می خورند. برای مداوای اسهال های صفراوی یک مثقال شیر خشت و سه مثقال از پودر گل بنفشه را مخلوط کرده و در مدت دو روز و روزی دوبار می خورند.
درخت گردو(آغوزدار)
گردو ها ی چیده شده(آغوز ها )
به یکی دیگر از میوه های لذیذ
گوجه سبز (خالی)
گند واش
در گویش گیلکی به این گیاه گند واش میگویند و از ان برای ساختن جارو استفاده میشود همچنین در گذشته دانه های ریزش برای علاج شکم درد استعمال میکردید و به این باور بودند که بوی ان خاصیت دارویی دارد
اواخر شهریور ماه زنان و مردان روستایی جلگه های اطراف سفیدرود با داس درختچه های گند واش را میبرند و پس از بستن و خشک کردن انها را انبار میکنند این جارو ها فقط برای جارو زدن حیاط و خیابان کارایی دارد ... همچنین مناطق کوهسانی و جنگلی بخصوص مراتع از شاخه های کیش یا همان شمشاد وحشی برای جارو کردن معابر و حیاط منزل استفاده میکنند به همین جهت بعد از بستن گند واش و تبدیل ان به جارو لفظ کیش خال را برای ان به کار میبرند که در گیلکی به معنای شاخه کیش یا شمشاد میباشد.
بولوش (تمشک)
میوه ای شبیه شاه توت و توت فرنگی است و به رنگ زرد یا سرخ مایل به سیاه یافت می شود. میوه تمشک ترش مزه بوده و به صورت خام یا پخته، شربت، کمپوت و ... خورده می شود.
بوته تمشک در مناطق گرم و مرطوب، در جنگلها و صحراها می روید و گاهی آن را می کارند. نامهای دیگر تمشک، توت وحشی و سه گلی است. ساقه های تمشک نرم و به رنگ قرمز و دارای خارهای دراز است. برگهای آن متفاوت و بیضی شکل و اطراف آن کنگره کنگره و به شکل دندانه های اره ای است. گلهای تمشک به رنگهای سفید، صورتی یا به صورت خوشه در ماههای مرداد پدیدار می شود و تا مهر دوام می آورد. قسمتهای مورد استفاده بوته تمشک عبارتند از : میوه ، برگ، تخم ، دانه و گل .
کرکه لنگی
نوعی قارچ خوراکی خود رو است در بخش مرکزی استان گیلان میروید این قارچ از گذشته های بسیار دور توسط مردمان این سرزمین مصرف میشده و تا کنون هیچ گزارشی حاکی از مسمومیت با مصرف این قارچ منتشر نشده و هیچ نگرانیی برای مصرفش وجود ندارد این قارچ در مناطق جلگه ای وباغ های حوزه سفیدرود تا بندر کیاشهر قابل یافت است
در گذشته کرکه لنگی را با نوعی سبزی معطر وحشی به نام گیجایئ یا گیجا واش خرد میگردند و سپس روی اجاق تفت میدادند و بعد از افزودن ادویه جات به اندازه کافی تخم مرغ در ماهی تابه میشکستند و پساز گذشت چند دقیقه امده مصرف با نان و برنج میشد
این قارچ را میتوان سیخ گرفت و با پاشید ن اندکی نمک انرا کباب کرد این قارچ فوق العاده خوشمزه و کمیاب است برای یافتن چند عدد ان ساعتها باید جستجو کرد . در بساری از نقاط گیلان از وجود چنین قارچ خوراکی خوشمزه ای بی اطلاع هستند
توجه:هرگز بدون اطلاع و مشورت افراد اگاه اقدام به خوردن قارچ نکنید چون ممکن است قارچ سمی را با این قارچ اشتباه بگیرید
پیله باقلا
در فصل بهار بیماری آلرژی بسیاری از مردم جهان را آزار می دهد. حساسیت های این فصل شاید در حد آلرژی به گرده های گیاهان یا گلهای بهاری باشد، یا اینکه بیماری خطرناکی به نام فاویسم یا فابیسم سراغ فرد بیاید. بیماری فاویسم یک بیماری ارثی خونی است که به علت کمبود یکی از آنزیم های گلبول قرمز ایجاد می شود. این بیماری وابسته به جنس بوده و بیشتر در مردان دیده می شود.
این بیماری در نواحی شمالی و جنوبی ایران (سواحل دریا) شیوع بیشتری دارد. فاویسم در اثر کمبود آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز گلبول قرمز به وجود می آید. کمبود آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز موجب همولیز گلبول های قرمز خون می شود. این آنزیم نقش مهمی در احیای اکسیدان های تولید شده در داخل گلبول قرمز دارد. بنابراین وقتی کودک مبتلا به کمبود این آنزیم باشد و در معرض اکسیدان قرار گیرد دچار همولیز شده و اصطلاحا مبتلا به بیماری فاویسم شده است. باقلا از جمله مواد غذایی است که دارای موادی به نام «ویسین» یا «کوویسین» است که در مجرای گوارش و طی فرآیندهای شیمیایی عمل هضم، به «دی ویسین» و «ایزور امیل» تبدیل می شوند.
این مواد از اکسیدان های قوی محسوب می شوند، بنابراین به محض تماس با غشای گلبول قرمز در افرادی که کمبود آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز را دارند، آن را منهدم کرده و گلبول قرمز از بین می رود و شخص به فاویسم مبتلا می شود. فاویسم در بعضی موارد، عوارض خیلی شدید و مهلکی ایجاد می کند که خوردن باقلای تازه را با ترس همراه می کند. این بیماری می تواند با بوییدن گل و گرده های باقلا نیز به وجود آید. نه تنها باقلا، بلکه برخی داروها مانند آسپیرین با دوز بالا، داروهای ضدمالاریا، برخی آنتی بیوتیک ها، نفتالین، حنا و عوامل عفونی می توانند گلبول های قرمز را تخریب کنند. افرادی که با کمبود آنزیم فوق مواجه هستند، علائم ناشی از بیماری فاویسم را 24 تا 48 ساعت پس از مصرف باقلای تازه و داروهای مذکور بروز خواهند داد. همولیز گلبول های قرمز در مبتلایان به فاویسم، باعث بروز یک نوع کم خونی به نام کم خونی همولیتیک می شود.
کلمات کلیدی:
